Першае, што прымушае зразумець адарванасць ад цывілізацыі, — цішыня. Яна паўсюдна. Толькі ветрык-гарэза іграе недзе ў вершалінах дрэў, ды ледзь чутна шапаценне падаючай лістоты. Рознакаляровай коўдрай яна засцілае зямлю. Навокал — ні душы. Відавочна, што час уладарыць над вёскай, пакідаючы ў мінулым мноства падзей і… людзей. Маленькія хацінкі туляцца ўздоўж дарогі. Быццам ведаюць, што нядоўгі век засталося дажываць на гэтым свеце. Бялюткія фіранкі на некаторых вокнах сведчаць пра тое, што гаспадыні, як могуць, клапоцяцца пра парадак.
Стомленая доўгім блуканнем па лесе, жанчына ўздыхнула з палёгкай. Нарэшце да жылля выбралася. Гэта ж трэба было столькі выхадзіць за дзень! Вось табе і падалася па грыбы ў незнаёмыя мясціны. Не падмануў сусед, аматарам “ціхага палявання” сапраўды ёсць чым сям’ю парадаваць у гэтым годзе. Прыгожыя баравічкі туліліся і ў кошыку жанчыны. Але ўжо не так радавалі яны душу, як у першыя хвіліны. І трэба ж было такому здарыцца… Набраўшы кошык грыбоў лічы за гадзіну, быццам і павярнула якраз туды, адкуль уваходзіла ў лес. Але ж заблукала.
Нарэшце пашанцавала маладзіцы выйсці да жылля. І цяпер яна стаяла на ўскрайку вёскі і разгублена прыглядалася да дамоў: куды зайсці, у каго спытаць, што за вёска, у якой хаце знайсці прытулак на ноч, бо сонца ўсё ніжэй схіляецца над лесам, ды і хмары дажджлівыя аднекуль з’явіліся. Жанчына падняла кошык з зямлі і крочыла да першай жа хацінкі з белымі фіранкамі на вокнах. Не паспела і да брамы падыйсці, а насустрач ёй бабулька спяшаецца.
— Дзень добры, — прывіталася жанчына з бабулькай.
— Добры дзень, — адказала гаспадыня. — Заблукала ў лесе?
— Заблукала. Цяпер вось не ведаю, ні куды трапіла, ні дзе пераначаваць, — уздыхнула маладзіца.
— Што ж стаіш? Заходзь у хату, зараз вячэраць будзем. Прысмакаў, праўда, у мяне няма, але што-небудь на стол збяру.
— Дзякуй вялікі. Вы не турбуйцеся, я не галодная.
— Ідзі, негалодная. Вось ручнік, вунь вада ў тазіку. Мый рукі — і за стол. Кошык можаш у сенцах паставіць, нічога з тваімі грыбамі за ноч не здарыцца. Зваць цябе як?
— Аня, — збянтэжана адказала жанчына.
— Ганна, значыць. Прыгожае імя. А мяне Аксіння. Ты заходзь, не саромейся.
На стале ўжо чакала едакоў гарачая бульба, на скаварадзе яшчэ шкварчэла смажанае сала з цыбуляй, у місках — квашаная капуста, салёныя грыбочкі.
Вячэралі нетаропка, размаўляючы пра тое-сёе. Так здарылася, што пра асабістае жыццё загаварылі ўжо калі ўсё было прыбрана са стала, посуд, вымыты і выцерты ручніком, заняў сваё месца на паліцы, у грубцы весела гуляў агеньчык па сухім голлі, назбіраным гаспадыняй яшчэ ўдзень — “каб дух цёплы па хаце прайшоўся”.
Ганна расказала, як засталася сіратой, калі ў аўтамабільнай аварыі загінулі і тата, і матуля. Ёй амаль год давялося жыць у дзіцячым доме, бо ніхто з родных не хацеў браць над ёю апякунства, маўляў, сваіх дзяцей хоць бы ў людзі вывесці, а тут яшчэ і яна на шыю сядзе. Потым было прафтэхвучылішча, дзе дзяўчына вучылася на повара. Дзякуй Богу, што ў інтэрнаце з’явіліся сяброўкі, якія на канікулы да сябе дадому запрашалі, каб не сумна было адной. А цяпер вось уладкавалася на работу ў калгасную сталовую. Дах над галавой ёсць — кіраўнік мясцовай гаспадаркі адзін з пакінутых дамоў дапамог прывесці ў парадак. Так што жыццё наладжваецца.
А вось цётка Аксіння здавалася не асабліва гаваркой. На пытанні Ганначкі адказвала, але было відавочна, што цяжка даецца ёй кожнае слова. А калі тая спыталася: “Дзе вашы дзеці? Ці часта прыязджаюць?”, гаспадыня адказала не адразу. З хвіліну памаўчала, гледзячы быццам на суразмоўніцу і, у той жа час, некуды далёка-далёка, а потым стала расказваць.
— Дзяцей у мяне небагата — дзве дачушкі-прыгажуні. Яны ўжо даўно выраслі, свае сем’і стварылі. Трое ўнукаў падарылі нам з мужам, цяпер ужо нябожчыкам, і дзве ўнучачкі. Пакуль іх расцілі, цяжка давялося нам з Міхасём. Ён працаваў механізатарам, я даяркай на мясцовай ферме. Рана ўставалі, позна лажыліся, бо трэба было кароўку сваю дагледзець, дзвюх свінак расцілі, па некалькі дзесяткаў качак і курэй. Да світанку і есці гатавалася, і гаспадарка даглядалася. На рабоце — сваё кола абавязкаў. А ўвечары зноў тупацелі каля ўласнага двара. Але ж дзеці для нас заўсёды былі на першым месцы. Ды і як інакш?! Дзяўчынкі часта хварэлі, пакуль маленькія былі. Розніца ва ўзросце невялікая — год усяго. Адна прастудзіцца — праз дзень другая таксама кашляе.
Як і кожны ў маладосці, я ўсё чакала, калі яны вырастуць. Спачатку, каб самі сядзець і поўзаць маглі; сказаць, што баліць, замест таго, каб плакаць… Але ж разам з дзецьмі раслі і турботы. То сабраць у школу, то купіць вопратку, абутак абедзвюм. Міхась быў працавіты, ніколі не ўпускаў магчымасці падрабіць дзе-небудь, дадатковыя грошы ў сям’ю нёс. Здаралася, што самі ў ірваных ботах ды зношаных кашулях хадзілі, а дзяўчынкам сваім усё імкнуліся лепшанькае даць. Пазней і з пенсіі дапамагалі ім, чым маглі. А як жа ж, унукам трэба…
А потым Міхаська захварэў. Калі па-праўдзе, дык і не ведаю, што з ім было. У бальніцу ён не пайшоў, маўляў, няма чаго там пенсіянеру рабіць, няхай маладыя лечацца. Ды і лекараў не прызнаваў. Яшчэ ў маладосці звярнуўся да іх, а замест дапамогі наслухаўся розных непрыемнасцяў, махнуў рукой і дамоў падаўся. На гэты раз хвароба яго хутка прыбрала ў свае рукі. Да апошняга дня ён ні разу не паскардзіўся, што ў яго нешта баліць, толькі ўсё часцей казаў: “Штосьці стаміўся я, Аксіння, пайду паляжу крыху”. Аднойчы так прылёг і ўсё… І не развітаўся…
Пасля таго, як пахавалі мы Міхаську, я прыхварэла. Усё не магла сабе дараваць, што жыву, а ён у зямельцы. Не вельмі памятаю, як жыла тыя дні, ці ела што, ці не. І дзецям тады не асабліва радавалася, усё хацела адной пабыць, каб ніхто не перашкаджаў Міхася свайго ўспамінаць, размаўляць з ім на могілках.
А аднойчы быццам туман спаў з мяне. Ляжу на ложку і чую — дачушкі мае сварацца:
— Ты ў сваім розуме? — абурана ўзвысіла голас Таццяна. — Куды яна мне? У мяне трое дзетак, ды яшчэ і маці хворую хочаш на мяне павесіць? Да сябе вазьмі. Няхай табе хату адпіша, а ты даглядай!
— Ты ж ведаеш, які ў мяне Мікола, — запярэчыла Ірына. — Ён жа мяне кіне, калі я маці ў кватэру забяру. І так вунь палюбоўніц не мінае, а то зусім пойдзе. Як я жыць буду? Дзяцей расціць… Не магу я да сябе яе забраць. Але і тут пакідаць яе нельга.
— Нельга, дык давай наймаць якую сядзелку, — прапанавала старэйшая дачка.
— А плаціць ёй як? — зноў запярэчыла Іра. — Хіба ты будзеш плаціць са сваёй зарплаты, бо ў мяне няма грошай лішніх. Мы зараз на машыну новую збіраем, усё ў валюту пераводзім.
— А ў мяне, значыць, на агародзе нафтавы завод стаіць, так? — аж заверашчала Таццяна.
Не стала я чакаць заканчэння іх размовы. Устала з ложка, падыйшла да дзвярэй і як мага спакойней сказала:
— Дзякуй, дачушкі, за ласку, але ні да адной з вас я не паеду. Тут буду паміраць! Хутка аўтобус, збірайце свае рэчы, можаце ехаць да сваіх сем’яў. Я сама як-небудзь спраўлюся.
З той пары і не бачыла ніводнай з іх на сваім парозе.
…Далейшая размова не клеілася. У абедзвюх жанчын шчымела сэрца ад нявыплаканых слёз. З тым і спаць палеглі. Уранні цётка Аксіння прачнулася да ўсходу сонейка, прыгатавала сняданак ды ціхенька ў двор выйшла, каб госцю не турбаваць. Але Ганначка сама ў хуткім часе ўстала. Паснедалі. Разам прыбралі ў хаце, падгрэблі сухое каліўе на агародзе. А потым цётка Аксіння правяла госцю да прыпынку. Убачыўшы, што набліжаецца аўтобус, Аксіння захвалявалася. Мабыць, спадзявалася ўсё ж убачыць там каго са сваіх родных. Не. Не было нікога і ў гэты раз. З Ганначкай яны абняліся на развітанне, і тая, паставіўшы нагу на прыступку, раптам спытала:
— А можна я да вас прыязджаць буду?
— Прыязджай, родненькая! Прыязджай, — адказала Аксіння, выціраючы хусткай вочы. — Я буду цябе чакаць.
Людміла КРАЎЦОВА, “ЛК”.
