Абразкі
Танюсенькія, ледзь заўважныя, яны, бы жывыя, трапяталі ад самага лёгкага подыху ветру — на паўсухіх пажухлых травінках, на штакецінах паўразбуранай шчарнелай агароджы, на кволенькіх галінках невялічкай хвойкі і пакуль яшчэ гнуткага пруціка-дубочка… Нітачкі-павуцінкі — як мройныя думкі, згадкі-успаміны пра нешта ўрыўкам пабачанае-пачутае, што, чамусьці, так і не забылася, зачапілася за “галінкі” памяці і нагадвае пра сябе ледзь заўважным трапятаннем.
* * *
ЖЫЦЦЁ. Гэтая мясцінка за ракой, між вёскамі Падрачыцкае і Першамайск, яшчэ здаўна атрымала сваю назву — Мураўішча. Здагадацца, адкуль яна пайшла, няцяжка: варта ступіць там крок-другі, як апыняешся ў сапраўдным палоне вялізных мурашоў, што адчуваюць сябе тут поўнымі гаспадарамі. Яно і не дзіўна. Людзей у бліжэйшых вёсках засталося няшмат — пастаянных жыхароў у мясцовых сядзібах на пальцах пералічыць можна. А вось колькасць працаўніц-мурашак з часам толькі множыцца, так што, лічы, менавіта яны ўладараць у гэтых мясцінах…
Сама тут, у Мураўішчы, прыязджаючы неяк па справах, і заўважыла гэтае дрэва. Высачэннае, амаль ссохлае, яно адзінока стаяла пасярод поля, якое, па ўсім відаць, некалі было прысядзібным участкам даволі вялікага і па-гаспадарску ўладкаванага дома, і ўвагу да сябе прыцягвала менавіта тым, што было толькі АМАЛЬ ссохлым. Нібы ў нямой малітве, цягнуліся ў неба яго сухія, месцамі аголеныя ад кары галіны — быццам заклінаючы захаваць жыццё, не даць перарвацца яго танюткай, нібы павуцінка бабінага лета, нітачцы… І неба, здавалася, пакуль што чула гэтую мальбу, жыццё ў старэчым “целе” ўсё яшчэ трымалася: нібы купінкі, астраўкі незгасаючай надзеі, то там, то сям на раскарэчаных і, быццам, змярцвелых галінах зелянелі маладыя, жывыя, усыпаныя лісточкамі, што жвава трапяталі ад подыху лёгкага ветру, адбіваючы золата сонечных промняў. Не галіны нават, а толькі тоненькія дубчыкі… Ну, зусім, як тыя маленькія хвойка і гнуткі пруцік-дубочак, што весела пагойдваліся недзе ўнізе. Побач з гэтым магутным веліканам дрэўцы здаваліся зусім мізэрнымі, былі амаль незаўважнымі. Але пройдзе нейкі час, і яны, спаборнічаючы між сабой, абавязкова дарастуць, дацягнуцца да самай вярхушкі яго старэчых галін і будуць пахвальвацца перад ім, знямоглым, сваёй маладой прыгажосцю і дужасцю. Яму, старэнькаму, застанецца тады толькі глядзець на іх, употай зайздросціць… Калі толькі гэты самы час не разбурыць, не загубіць, зусім не высушыць апошніх кропель жыццёвых сокаў у яго ўжо зараз паўмёртвым “целе”…
* * *
ЗЯМЛЯ… І яе, старэнькую, нудзілі-трывожылі тыя ж думы-перажыванні. І яна была апанавана той жа непераадольнай адзінокасцю. Былі часы, калі за кожны яе лапік людзі гатовы былі ахвяраваць уласным жыццём, гэтая зямелька была сапраўдным багаццем сваіх гаспадароў, шчодра радзіла, выкарміла не адно чалавечае пакаленне. Але зараз, як старэнькая матуля, забытая няўдзячнымі дзецьмі, яна сумуе па іх пяшчоце і ўвазе, клапатлівых руках, то трывожных, то радасных позірках на дарункі, якімі ахвотна плаціла ім за любоў і турботу. З кволай надзеяй яна падстаўляла сонцу свае парэпаныя “далоні”, намагаючыся сагрэць іх і спадзеючыся на цуда. Але цуда не адбылося. Замест спелага золата хлебнай нівы, некалі буйнага бульбоўніку на іх, бы недарэчная хвароба, даспяваў толькі чорны быльнёг… І бачыць гэта ёй было горка і балюча, як, урэшце, і ўсё вакол, што гінула, бурылася лічы што на вачах. Счарнеў і згніў штакетнік некалі дабротнай агароджы, ад якой месцамі толькі слупы і засталіся, змярцвела глядзіць пустымі глазніцамі-вокнамі гаспадарская хата. І сама яна, зямелька, ціха згасае ў нудзе і трывозе. А так хочацца жыць.
* * *
ЧАЛАВЕЧЫ ЛЁС. Нямнога знойдзецца сярод нас людзей, цалкам задаволеных тым, што наканавана ім уласнай доляй. І ёй, Верачцы, таксама ўсё жыццё чагосьці не хапала. Не, не была яна, здаецца, ні зайздроснай, ні злобнай, ні хцівай… Толькі так неяк усё атрымлівалася, што ўвесь час перашкаджала ёй штосьці распраміць вольна плечы і адчуць поўную радасць, лёгкую ўзнёсласць, тую бестурботную весялосць, якой перапаўнялася яе сэрца некалі даўно, яшчэ да замужжа. Магчыма, віной усяму былі клопаты, якіх з кожным днём толькі прыбаўлялася, можа, вечная яе боязь паказацца камусьці горшай за людзей. Толькі яна ўсё кудысьці спяшалася, бегла, мітусілася, нібы імкнулася наўздагон няўлоўнаму шчасцю. А яно, аказваецца, увесь гэты час было так блізка, лічы што ў яе ўласных руках…
Разуменне гэтага прыйшло да яе, цяпер ужо бабулі Верачкі, вельмі позна. Сцены, якія некалі звінелі звонам дзіцячых галасоў, зараз давілі панурай маў-клівасцю. Панурым стала і само яе жыццё — аднастайнае, адзінокае, бязрадаснае. Яна сядзела каля акна за вялізным, засланым святочным абрусам сталом. На ім стаяла некалькі талерак з учарашнімі пачастункамі, але жанчына нават не дакраналася ні да чога —неадрыўна глядзела на крывава-чырвоны дыск сонца, якое патанала ў ярка-барвовым зарыве, і сама, здаецца, акуналася ў барву ўспамінаў. Узгадаліся раптам ярка-сінія вачаняты яе малодшай дачушкі, Насцечкі, якія вось так жа неадрыўна і з чыста дзіцячым захапленнем глядзелі на закат сонца. Нібы з кораба, сыпала яна пытаннямі: што, адкуль, чаму, калі? А яна, Верачка, не магла знайсці ўсіх адказаў і толькі пяшчотна абдымала кволенькія плечыкі і паўтарала: “Прыгожа, праўда, донечка?”.
Успомніўся муж-нябожчык, разам з якім ладзілі некалі і гэты дом, і ўсю гаспадарку. Увесь час круціліся каля яго сыны, пераймаючы кожны бацькаў рух, шчыра радуючыся, калі той дазваляў узмахнуць разок-другі сякерай. З часам яны ўжо і самі, паскідаўшы сарочкі, з дужым маладым запалам расколвалі тоўстыя смаловыя круглякі. Учацвярых з мужам. Яны ж з Насцечкай, складваючы паленіцу, любілі назіраць за імі, падносілі напіцца, жартавалі. Такой арміяй з любой работай спраўляліся хутка, ды і за сталом “праца” ішла не менш шпарка і весела — хутка пусцелі вялізныя чыгуны і каструлі, на якія цяпер, заходзячы ў кладоўку, бабуля Верачка толькі сумна пазірала і ўздыхала. Колькі гадоў прайшло, а яна ўсё ніяк не зжывецца, не звыкнецца з думкай, што цяпер яна зусім адна… І толькі зараз, відаць, занадта позна прыйшло разуменне, што менавіта тады, калі мітусілася, шчыравала, часам не заўважаючы нічога навокал, і была па-сапраўднаму шчаслівай…
Дзевяць гадоў прайшло, як не стала яе мужа, ледзь не па ўсім свеце раскідала доля дзяцей. Рэдка наведваюцца. Але ўчора, на яе семідзесяты юбілей, яны з’ехаліся ўсе як адзін — разам з сем’ямі, дзецьмі і, нават, унукамі. Зноў ажыла і нібы пасвятлела яе хата, напоўнілася вясёлым гоманам любых галасоў, радаснымі клопатамі. Адвыклая ад такой увагі, бабуля Верачка спачатку разгубілася, але з кожнай хвілінай сэрца яе ўсё больш напаўнялася радасцю і адчуваннем ціхага шчасця… Два дні, што гасцявалі ў яе дзеці, праляцелі, як адно імгненне. Развітваючыся, яны разам умаўлялі матулю пакінуць гэтую старэнькую хаціну, перабрацца да іх. Толькі… не магла яна адважыцца на такі крок. Не адпускае, моцна трымае яе душу гэтая зямля. Тут прайшло ўсё яе жыццё, тут пахаваны бацькі, муж… Куды адарвешся ад іх і як?..
Чырвоны дыск сонца амаль цалкам схаваўся за гарызонтам. У пакоі ўжо было зусім цёмна, але жанчына не заўважала гэтага. Яна схамянулася толькі тады, калі пачула, як бразнулі клямкай дзверы і на парозе яе дома з’явілася добра знаёмая нават у змроку постаць. Васіль, сусед праз тры хаты, ужо даўно пратоптваў сцяжынку да яе жытла. Не раз праводзілі ўдвох доўгія вечары, ратуючыся ад адзіноты і ўсё адно такія адзінокія, кожны, нібы ва ўласнай скарлупіне. Яна і зараз ведала, пра што пойдзе іх размова, у чым у каторы ўжо раз будзе пераконваць яе Васіль. Яшчэ зусім нядаўна яе душа ніяк не хацела прымаць яго прапанову сысціся, разам дажываць свой старэчы век. Але зараз яна зразумела, што вельмі стамілася ад адзіноты. Ёй захацелася цеплыні і ўвагі, каб хтосьці быў поруч, падтрымліваў…
“Можа, гэта і ёсць другі шанц на шчасце?” — падумалася ёй раптам, і гэтае імгненне яе жыцця здалося жанчыне нясмелым сонечным праменьчыкам, што раптоўна прарывае непрагляднае хмарнае неба, нібы апошні глыток лета сярод змрочнай сырой восені?.. Бабінае лета — кароткае імгненне шчасця.
Вольга КАЛЯДЗЕНКА.
